Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną

Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 r.

III CZP 44/94

TEZA aktualna

Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą.

PUBLIKACJE

Zniesienie wspólności majątkowej małżonków z datą wsteczną a postępowanie rozwodowe

UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: H. Ciepła, K. Kołakowski (sprawozdawca).

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Mirosława P. przeciwko Beacie P. o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie, postanowieniem z dnia 10 lutego 1994 r. sygn. akt (…), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

„Czy w stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 1991 r. dopuszczalne jest orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną już po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwodzie stron, o ile tylko stosowne powództwo, oparte na art. 52 § 2 k.r.o., zostało wytoczone jeszcze przed datą prawomocnego wyroku rozwodowego?”

podjął następującą uchwałę:

Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą.

Uzasadnienie faktyczne

Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się przy rozpoznawaniu rewizji powoda od wyroku oddalającego powództwo o zniesienie wspólności majątkowej. Sąd Rejonowy, mając na uwadze, że wspólność ta została zniesiona między stronami zapadłym w toku sporu wyrokiem rozwodowym, uznał, że rozważenia wymaga jedynie, czy istniały ważne powody do zniesienia tej wspólności z datą wsteczną. W okolicznościach sprawy nie dopatrzył się jednak przesłanek z art. 52 § 2 k.r.o. i dlatego powództwo oddalił.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, ani sąd I instancji, ani sąd rewizyjny, nie zajęły stanowiska co do zarzutu pozwanej, że żądanie zniesienia wspólności majątkowej stron z datą wsteczną stało się bezprzedmiotowe wobec prawomocnego rozwiązania ich małżeństwa. Nawiązując do dotychczasowego orzecznictwa i wypowiedzi w doktrynie, Sąd Wojewódzki opowiedział się – mimo zmian ustawowych – za argumentacją wyrażoną w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1982 r. III CZP 62/81 (OSNCP 1982, z. 7, poz. 99), według której nie jest dopuszczalne orzekanie o zniesieniu wspólności majątkowej z datą wsteczną po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.

Uzasadnienie prawne

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

W uchwale z dnia 5 listopada 1993 r. III CZP 151/93 (nie publ.) przyjął Sąd Najwyższy, że „jeżeli sprawa o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej została wytoczona przed uprawomocnieniem się wyroku orzekającego rozwód, nie jest wyłączone orzeczenie przez sąd, na podstawie art. 52 § 2 k.r.o., o zniesieniu wspólności ustawowej z datą wcześniejszą”. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że zmiana art. 17 k.p.c. dokonana art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o powołaniu sądów apelacyjnych oraz o zmianie ustaw – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym i o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. Nr 53, poz. 306), nie może pozostawać bez wpływu na ocenę aktualności dotychczasowego orzecznictwa. Nawiązując do uchwały z dnia 15 października 1991 r. III CZP 96/91 (OSNCP 1992, z. 6, poz. 91) Sąd Najwyższy uznał, że niedopuszczalne jest obecnie nie tylko dochodzenie jednym pozwem żądania orzeczenia rozwodu oraz zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną, ale także połączenie już toczących się spraw o orzeczenie rozwodu i o zniesienie wspólności ustawowej w celu łącznego ich rozpoznania i rozstrzygnięcia. Po zmianie art. 17 k.p.c. brak jest bowiem przesłanek z art. 219 w związku z art. 191 k.p.c., a na możliwość połączenia tych spraw powołał się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 lutego 1982 r. W świetle tej uchwały orzeczenie o zniesieniu wspólności majątkowej z datą wsteczną byłoby dopuszczalne tylko wówczas, gdyby sprawa taka zakończyła się prawomocnie wcześniej niż równolegle tocząca się sprawa o rozwód. Prowadziłoby to do uzależnienia dopuszczalności orzekania o takim żądaniu od czynnika czysto przypadkowego, nie byłoby zatem usprawiedliwione i mogłoby godzić w uzasadniony interes strony. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że takie ograniczone odstępstwo od dotychczasowej linii orzecznictwa może rodzić potrzebę zaniechania dokonywania podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym, jeżeli toczy się równolegle i nie została jeszcze prawomocnie zakończona sprawa o zniesienie wspólności ustawowej z datą wsteczną. Podział taki mógłby bowiem opierać się na ustaleniu składu majątku wspólnego według odmiennych przesłanek.

Sąd Najwyższy, w składzie rozstrzygającym przedstawione w niniejszej sprawie zagadnienie prawne, kierunek przyjęty w tej uchwale i jej uzasadnieniu w pełni podziela. W orzecznictwie Sądu Najwyższego z okresu obowiązywania poprzedniego stanu prawnego w sposób spójny opierano się – z jednej strony – na dopuszczalności kumulacji żądania orzeczenia rozwodu ze zniesieniem wspólności ustawowej z datą wsteczną (por. uchwałę z dnia 10 lutego 1979 r. III CZP 77/78, OSNCP 1979, z. 9, poz. 163) – z drugiej zaś – na zastosowaniu art. 219 k.p.c., czyli połączeniu sprawy rozwodowej ze sprawą, w której chodzi o zniesienie wspólności z datą wsteczną (art. 52 § 2 k.r.o.). Przy jednoczesnym braku podstaw do zawieszenia postępowania w sprawie o rozwód do czasu prawomocnego zakończenia procesu o zniesienie wspólności ustawowej, stanowisko takie eliminowało skutecznie możliwość przypadkowego następstwa czasowego poszczególnych rozstrzygnięć przez zapewnienie w każdej sytuacji, jak długo toczył się proces rozwodowy, możliwości orzeczenia, że wspólność ustawowa ustała z mocą wsteczną. Nie istniała przy ówczesnej wykładni także możliwość celowego pozbawienia skuteczności wcześniej zgłoszonego żądania zniesienia wspólności ustawowej z datą wsteczną przez doprowadzenie do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego przed jego rozstrzygnięciem.

Zmiana stanu prawnego, prowadząca w skutkach do niezamierzonych następstw we wzajemnym związku obu rodzajów spraw, czyni częściowo nieaktualnymi poprzednio przyjmowane rozwiązania i uzasadnia stanowisko wyrażone w podjętej uchwale.