Koniec wspólności majątkowej małżeńskiej oraz podział majątku – w jaki sposób je przeprowadzić?

Koniec wspólności majątkowej małżeńskiej oraz podział majątku – w jaki sposób je przeprowadzić? 150 150 Hubert Żukowski

Koniec wspólności majątkowej małżeńskiej oraz podział majątku – w jaki sposób je przeprowadzić?

Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa, która obejmuje co do zasady składniki nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Wówczas sprawa jest dość prosta, każdy nabyty odtąd przedmiot majątkowy (poza wyraźnie przewidzianymi wyjątkami) stanowi niepodzielną własność każdego z małżonków. Charakterystyczną cechą wspólności małżeńskiej jest więc przede wszystkim to, że w czasie jej trwania żaden z małżonków nie może rozporządzać swoim udziałem. Dlatego też, na przykładzie ksiąg wieczystych, dla nieruchomości stanowiących współwłasność małżeńską nie wpisuje się w Dziale II, przy rubryce każdego z małżonków, wielkości udziału „1/2”, lecz „1/1”. Inaczej wygląda to jednak po ustaniu tego rodzaju wspólności.

Ustanie wspólności majątkowej po rozwodzie, a podział majątku

Do jednego z najczęstszych sposobów ustania wspólności majątkowej należy rozwód. Dopiero po jego orzeczeniu możliwy jest podział poszczególnych składników, bo dopiero od tej chwili możemy mówić o udziałach w określonej wysokości. Przepisy pozwalają na to, by sąd dokonał podziału majątku już przy okazji rozwodu. W praktyce jest to jednak rozwiązane stosowane rzadko. Kwestia podziału – pominąwszy nawet pojawiające się przy rozwodzie sporne stanowiska stron np. co do winy, opieki nad dziećmi, czy alimentów – sama w sobie często bywa procesem długotrwałym. Dlatego sądy rozwodowe najczęściej rezygnują z tego rozwiązania. Podziału majątku dokonuje się więc najczęściej w drodze osobnego postępowania lub umownie. Należy jednak pamiętać, że do powstania rozdzielności dochodzi dopiero w momencie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, apelacja jednej ze stron może więc znacznie przesunąć w czasie moment ustania wspólności. Innymi słowy, pierwszy musi nastąpić prawomocny rozwód, a dopiero później podział majątku. Dlatego właśnie wielu rozwodzących się małżonków, niezależnie od sprawy rozwodowej, decyduje się na ustanowienie rozdzielności majątkowej w inny sposób, o czym mowa w dalszej części niniejszego artykułu.

Czy podział majątku musi być równy?

Przepisy stanowią wprost, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Z ważnych powodów można jednak żądać ustalenia udziałów w inny sposób, z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku (art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Są to jednak sytuacje wyjątkowe, w których jeden z małżonków w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania majątku. Ocena ww. ważnych powodów nie została ujęta w żadnym konkretnym katalogu i sąd każdorazowo powinien mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej[1]. Przy ustalaniu, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się osobistą pracę przy wychowaniu dzieci i utrzymaniu domu. Jest to więc praca traktowana przez ustawodawcę na równi z pracą zarobkową.

Orzeczenie o winie w rozwodzie, a podział majątku

W przeświadczeniu znacznej części społeczeństwa panuje pogląd, jakoby orzeczenie przez sąd o winie jednego z małżonków za rozkład pożycia miał wpływ na późniejszy podział majątku (ustalenie nierównych udziałów). Jest to jednak założenie błędne, albowiem okoliczność ta nie przesądza o istnieniu ważnych powodów w rozumieniu art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[2]. Prawa majątkowe małżonków są niezależne od sposobu orzeczenia rozwodu. Nawet gdyby jednak przyjąć winę w rozkładzie pożycia jako wspomniany wcześniej ważny powód, to wciąż nie wywołuje on skutku, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego był równy (i odwrotnie, jeżeli stopień przyczynienia się do powstania majątku był różny, ale nie istnieje ważny powód). Obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie[3].

Uwaga! Niezależnie od powyższego, wyrok rozwodowy może mieć pośredni wpływ na sprawę o podział majątku, przede wszystkim w ten sposób, że przy ewentualnym sporze co do przyznania domu/mieszkania na własność, większą szansę zazwyczaj uzyska na to ten z małżonków, przy którym ustalono miejsce pobytu małoletniego dziecka.

Czy możliwe jest ustanowienie rozdzielności majątkowej i podział majątku jeszcze przed rozwodem i jak je przeprowadzić?

Jak już wspomniałem, podział majątku możliwy jest w przypadku powstania między małżonkami rozdzielności majątkowej także na innej drodze niż rozwód. Jedynym warunkiem jego przeprowadzenia jest ustanie wspólności, co nie jest jednak różnoznaczne z zakończeniem samego małżeństwa. Najczęściej dochodzi do tego na skutek zawarcia przez małżonków stosownej umowy majątkowej małżeńskiej (potocznie nazywanej intercyzą, choć nie jest to sformułowanie oficjalne funkcjonujące w polskim systemie prawnym). Z uwagi na jej doniosłość, zawiera się ją w formie aktu notarialnego. Innym popularnym sposobem jest wytoczenie przez jednego z małżonków przeciwko drugiemu powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej przed sądem rejonowym (żądanie takie przysługuje w określonych warunkach także wierzycielowi małżonka będącego dłużnikiem). Rozwiązanie to cieszy się sporą popularnością zwłaszcza z tego względu, że dniem ustanowienia rozdzielności jest w tym przypadku zazwyczaj dzień wytoczenia takiego powództwa, co oznacza, że nawet jeżeli przed końcem tej sprawy dojdzie do rozwiązania małżeństwa, to nic nie stoi to na przeszkodzie by rozdzielność została orzeczona przez sąd rejonowy z datą sprzed uprawomocnienia się wyroku rozwodowego[4]. Rozdzielność majątkowa powstaje natomiast samoistnie, w razie ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub orzeczenia separacji. Po powstaniu rozdzielności, niezależnie od jej podstawy, podziału dokonuje się jak w przypadku rozwodu, tj. sądownie lub umownie (samego podziału majątku, w przeciwieństwie do zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, nie trzeba przeprowadzać u notariusza – wyjątkiem jest sytuacja gdy przedmiotem podziału jest nieruchomość).

Ile trwa sądowy podział majątku?

Jest to ściśle uzależnione od okoliczności każdej sprawy oraz przede wszystkim charakteru podziału. Najważniejszy zdaje się być to, czy podział jest zgodny. Wtedy nie powinno być przeszkód by dokonano go już na pierwszym terminie. W przypadku sporu, na czas trwania całej sprawy z pewnością wpłynie rozmiar dzielonego majątku, obłożenia pracy sądu oraz potencjalnie biegłych. W wielu przypadkach podział trwa wiele lat, podczas których wyznaczanych jest od kilku do nawet kilkunastu terminów spraw oraz dochodzi do wymiany dziesiątek pism procesowych.

Ile kosztuje podział majątku?

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej pobiera się opłatę stałą w kwocie 1.000 zł. Jednakże w przypadku, gdy wniosek zawiera zgodny projekt podziału, opłata wynosi już tylko 300 zł. Powyższe dotyczy jednak jedynie działu dokonywanego przez sąd.

Czy podział majątku po rozwodzie jest konieczny?

Nie, żaden przepis prawa nie zobowiązuje (byłych) małżonków do przeprowadzenia podziału majątku po powstaniu rozdzielności, czy to przed sądem czy to notariuszem. Warto jednak pamiętać, że w pewnych okolicznościach wniosek o podział majątku może zostać złożony przez wierzyciela jednego z małżonków. Nie zawsze więc decyzja o podziale należeć będzie do (byłych) małżonków.

Czy żądanie podziału majątku ulega przedawnieniu?

Nie, żaden z obecnie obowiązujących przepisów prawa nie przewiduje przedawnienia żądania dokonania podziału po powstaniu rozdzielności majątkowej[5]. Można więc to zrobić w każdym czasie, zarówno na drodze umownej, jak i w sądzie.

Podział majątku po śmierci jednego z małżonków

Należy pamiętać, że spadkobiercy jednego z małżonków, w sprawie o dział spadku po nim, mogą jednocześnie wnosić o podział majątku wspólnego małżonków. W tej sytuacji sąd ustala, co wchodziło w skład majątku wspólnego, dokonuje jego podziału, a składniki przypadające spadkodawcy dzieli między jego spadkobierców. W przypadku rozwiedzionych małżonków, pozostały przy życiu małżonek stanie się więc uczestnikiem takiego postępowania, choć sam nie jest spadkobiercą ustawowym po spadkodawcy.

Rola adwokata w sprawie o podział majątku

Ze względu na specyfikę tego rodzaju postępowań, zasadne jest skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Trudność spraw o podział majątku sprowadza się najczęściej do właściwego oszacowania składników majątku, zwłaszcza gdy w sprawie pojawia się opinia biegłych, która może okazać się niekorzystna i będzie wymagać sporządzenia uwag. Jak już też wspomniałem, często sprawy te toczą się latami, w toku których dochodzi do wymiany dziesiątek dokumentów. Poza oferowaną wiedzą, adwokat zazwyczaj podejmuje się także bezpośredniego kontaktu ze stroną przeciwną, co pozwala zaoszczędzić klientowi wiele stresu związanego z całą sprawą. Adwokacki mogą również pomóc w formułowaniu umów o podział majątku, w których nie jest wymagana forma aktu notarialnego.

Bibliografia:

Zapoznałeś się z artykułem, ale mimo to potrzebujesz indywidualnej porady prawnej? Będzie mi bardzo miło, jak odwiedzisz mnie w mojej kancelarii.

Jeśli potrzebujesz niezwłocznej pomocy, nic prostszego w swoich usługach oferuję również poradę prawną online!

Pamiętaj!

  • artykuł obejmuje stan prawny na dzień 25 kwietnia 2024 r.,

  • posty na blogu nie są poradami prawnymi i nigdy nie zastąpią Tobie indywidualnej porady prawnej.

Zostaw komentarz

Aby skomentować, zaloguj się za pomocą jednej z platform:



Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną
Start Typing